Lev Davidoviç Landau Nobel, Lenin və üç dəfə Stalin mükafatları laureatı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, Danimarka və Niderland Elmlər akademiyalarının, Amerika Elmlər və İncəsənət Akademiyasının (ABŞ), Fransa Fizika Cəmiyyətinin, London Fizika Cəmiyyətinin və London Kraliça Cəmiyyətinin üzvü, XX yüzilliyin əfsanəvi fizikidir.
Onun atası David Lvoviç Landau Balaxanı neft mədənlərində mühəndis işləmiş, anası Lyubov Veniaminovna Qarkavi (Landau) isə Balaxanıda mamaça-ginekoloq kimi fəaliyyət göstərmişdir. Övladlarının təhsil alması vaxtı çatanda — 1913-cü ildə Landaular ailəsi Bakı şəhərinə köçmüş və indiki Nizami və Səməd Vurğun küçələrinin kəsişdiyi tində yerləşən binada (üzərində L.D.Landaunun xatirə lövhəsi asılmışdır) mənzil almışdır. Lev Davidoviç Landau 1924-cü ilə kimi həmin mənzildə yaşamışdır.
Lev Landau 1916-cı ildə Bakı şəhərində gimnaziyaya qəbul olunur və 12 yaşında gimnaziyanı əla qiymətlərlə başa vurur. Onun ali məktəbdə oxuması üçün hələ çox gənc olduğunu nəzərə alaraq valideynləri gələcək fizikin iki il Bakı İqtisadiyyat Texnikumunda oxuması barədə qərar qəbul edirlər. O zamanlar İqtisadiyyat Texnikumunda riyaziyyat fənni çox geniş və yaxşı tədris olunurdu. Balaca Landau bu texnikuma qəbul üçün ciddi hazırlaşmışdı. 12 yaşında artıq o, differensiallama, 13 yaşında isə inteqrallama əməliyyatlarını tam mənimsəmişdi. Riyaziyyatla məşğul olmaq ona zövq verir və riyaziyyat elmindən böyük həzz alırdı. Bakı İqtisadiyyat Texnikumuna Landau 1920-ci ildə daxil olmuş və 1922-ci ildə oranı bitirmişdir.
1922-ci ildə 14 yaşlı Lev Landau müvəffəqiyyətlə Azərbaycan Dövlət Universitetinə qəbul imtahanları verir və eyni vaxtda iki fakültədə — fizika-riyaziyyat və kimya fakültələrində təhsil alır. Kimya elmi gənc Landaunu çox maraqlandırırdı. Lakin birinci semestrdən sonra o, özü üçün yəqin edir ki, fizika və riyaziyyat onun üçün daha maraqlıdır və ürəyincədir.
O zamanlar Azərbaycan Dövlət Universitetində riyaziyyat elminə çox geniş yer verilir və yüksək səviyyədə tədris edilirdi. Burada bir çox məşhur riyaziyyatçılar mühazirələr oxuyurdular. Universitetdə "Matezis” adlı Tələbə Elmi Cəmiyyəti də fəaliyyət göstərirdi. Bu cəmiyyətdə tələbələrlə yanaşı, müəllimlər də iştirak edir, riyaziyyat və fizika üzrə istedadlı gənclər burada aşkar olunurdu.
Lev Davidoviç Landau da ilk elmi çıxışlarına məhz Azərbaycan Dövlət Universitetində "Matezis” Tələbə Elmi Cəmiyyətində başlamışdır. Azərbaycan Dövlət Universiteti gənc Landauya böyük təsir etmiş, onda nəzəri fizikaya maraq məhz bu qədim elm ocağında yaranmışdır. O, elmi axtarışlara elə burada tələbə ikən başlamışdır. "Matezis” Tələbə Elmi Cəmiyyətində Lev Landaunun əsas çıxışlarından biri və onun istedadının olduqca geniş olduğunu xarakterizə edən ilk elmi məruzəsi o vaxtlar yeni çapdan çıxmış Orest Xvolsonun beş cildlik fizika kursu və Abram İoffenin "Molekulyar fizika” əsəri haqqında məruzəsi olmuşdur. Gənc tələbənin məruzəsi hamıda, hətta universitetin adlı-sanlı alimlərində də böyük maraq doğurmuşdur.
Tələbə Elmi Cəmiyyətinin iclaslarındakı çıxışları, universitetdə əla oxuması və imtahanlarda olduqca yüksək nəticələr göstərməsi Lev Landaunu Azərbaycan Dövlət Universitetində məşhurlaşdırmış və ona diqqəti artırmışdır. Məhz Bakıda aldığı təhsil Landaunun gələcək elmi axtarışlarının və nailiyyətlərinin, nəzəri fizikaya gətirdiyi fundamental və klassik yeniliklərin, ümumiyyətlə, fizika elmində yaratdığı yeni stilin və nəzəri fizika sahəsində yaratdığı böyük məktəbin sarsılmaz əsası olmuşdur. Azərbaycan Lev Davidoviç Landaunu çox gənc olmasına baxmayaraq nəzəri fizika uzrə gələcək dahi alim kimi sabiq SSRİ-nin o vaxtkı elm mərkəzi sayılan Leninqrad şəhərinə yola salmışdır. 1924-cü ildə 16 yaşlı Lev Landau Leninqrad Dövlət Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinə köçürülmüşdür.
1926-cı ildə Lev Landaunun "İkiatomlu molekulların spektrləri nəzəriyyəsi” adlı ilk elmi əsəri çap olunur. Landaunun bu elmi işi onu daha da məşhurlaşdırır və o, 1926-cı ilin dekabrında Moskvada keçirilən rus fiziklərinin beşinci qurultayına dəvət olunur. Qurultayda Lev Landau "Klassik və dalğa mexanikasının əlaqəsinə dair məsələyə aid” adlı məruzə ilə çıxış edir və fizikanın bir sıra fundamental məsələlərinə həsr olunmuş çıxışlar üzrə müzakirələrdə iştirak edir. Tələbə fizik öz çıxışlırı ilə iştirakçılara olduqca güclü təsir bağışlayır. Lev Landau 1927-ci ildə Leninqrad Dövlət Universitetində təhsilini başa vurur və Leninqrad Fizika-Texnika İnstitutunun aspiranturasında təhsilini davam etdirir.
Aspiranturada təhsil aldığı dövrdə Lev Landau nəzəri fizika sahəsində ciddi tədqiqatlara başlayır. Onun yeni tədqiqat işi "Dalğa mexanikasında tormozlanma problemi” adlanırdı. O, şüalanma nəticəsində tormozlanma mexanizmini analiz edərək, kvant mexanikasına yeni anlayış-sıxlıq matrisası anlayışını daxil edir. 1928-ci ildə Lev Landau fiziklərin Moskvada keçirilən altıncı qurultayın iştirakçısı olur və "Kvant statistikasının əsasları”, "Müasir fizikada səbəbiyyət prinsipi” və "Dalğa mexanikasında maqnitli elektron” adlı məruzələrlə çıxışlar edir. Lev Davidoviç Landau həmin qurultayda iştirak edən dünyanın məşhur fiziki Nils Borun diqqətini cəlb edir.
Fiziklərin altıncı qurultayından sonra Lev Landau ən yaxşı aspirantlardan biri kimi təhsilini artırmaq məqsədilə Maarif Xalq Komissarlığının qərarı ilə Berlin, Qettinqen, Leypsiq, Kopenhagen, Kembric və Surix şəhərlərinə ilyarımlıq müddətinə elmi ezamiyyəyə göndərilir. 1929-cu ilin oktyabr ayında o, Berlinə gəlir və Berlin Universitetində Albert Eynşteynlə görüşür. Lev Landau o vaxtlar artıq dünyanın ən məşhur fiziki kimi tanınan Albert Eynşteynlə söhbət aparmaq istəyini bildirir. Albert Eynşteyn 21 yaşlı Landaunu öz evinə dəvət edir.
Nisbilik nəzəriyyəsi ilə elmdə inqilab etmiş nəhəng nəzəriyyəçi fiziklə hər alim elmi polemikaya girişməyə cürət etmirdi. Lakin Lev Landaunun özünə əminliyi onun belə bir addım atmasına səbəb olmuş və o, Albert Eynşteynlə evində görüşmüşdür. Bu görüşdə gənc fizik Landau nəhəng Eynşteynlə kvant mexanikası haqqında elmi mübahisə edir və qeyri-müəyyənlik prinsipinin kvant mexanikasının əsas prinsipi olduğunu sübut etməyə çalışır. Landaunun əminliyi, aydın və dəqiq mülahizələri Eynşteynin xoşuna gəlsə də o, dahi fiziki razı sala bilmir. Sonralar bu iki böyük alimin görüşmək imkanları olmamışdır. Faşistlər Almaniyada hakimiyyətə gəldikdən sonra Albert Eynşteyn Amerika Birləşmiş Ştatlarına qaçmaq məcburiyyətində qalmışdır.
Avropada elmi ezamiyyətdə olduğu müddətdə Lev Landau bir çox məşhur fiziklərlə görüşmüş, onların məruzələrini dinləmiş və seminarlarında iştirak etmişdir. 1930-cu il aprelin 8-də o, Danimarkanın paytaxtı Kopenhagendə Nəzəri Fizika İnstitutunun direktoru, kvant mexanikasının banisi Nils Borla görüşür. O zamanlar dünyanın hər tərəfindən gənc və istedadlı fiziklər Nils Borun yanına axışırdılar. Onlar özlərini məşhur alimin yanında sərbəst və yüngül hiss edir, Nils Bor isə gənc alimlərə olduqca yaxşı münasibət göstərirdi. Lev Landauya isə o, ilk görüşdən xüsusi məhəbbətlə yanaşmışdır. Gənc Landaunun olduqca çılğın olmasına baxmayaraq onun fitri istedadı Nils Boru valeh etmişdir. Nils Bor öz növbəsində Lev Landaunun yaradıcılığına böyük təsir göstərmişdir. Ömrünün sonuna kimi Lev Landau Nils Boru özünə müəllim hesab edirdi.
Avropanın əsas elmi mərkəzlərində olarkən Lev Landau sərbəst elektronların maqnit xassələrinə dair vacib tədqiqatlar aparmış və 1930-cu ildə diamaqnetizm haqqında elmi əsərlər çap etdirmişdir. Sonralar bu təzahür "Landau diamaqnetizmi” adlandırılmış və onu görkəmli dünya alimləri ilə bir sıraya qaldırmışdır. 1931-ci ilin mart ayında Lev Landaunun elmi ezamiyyə vaxtı başa çatmış və o, Avropadan Leninqrada, Fizika-Texnika İnstitutuna qayıtmışdır.
O zamanlar Leninqrad Fizika-Texnika İnstitutuna məşhur fizik Abram İoffe rəhbərlik edirdi və o, nazikqatlı izolyasiya problemlərinə dair tədqiqatlar aparırdı. Lakin xaricdən yeni qayıtmış aspirant Lev Landau Abram İoffenin nazikqatlı izolyasiya probleminə dair mülahizələrinin nəzəri cəhətdən əsaslı olmadığını sübut etmiş və A. İoffe ilə onun arasında narazılıq yaranmışdır. Bu səbəbdən də Lev Landau Leninqrad Fizika-Texnika İnstitutunu tərk etmiş və 1932-ci ildə Xarkova gələrək, Ukrayna Fizika-Texnika İnstitutunda nəzəri fizika kafedrasının müdiri seçilmişdir. Eyni zamanda, o Xarkov Mexanika-Maşınqayırma İnstitutunda da nəzəri fizika kafedrasına rəhbərlik etmişdir.
Xarkovda işlədiyi dövr Lev Landau üçün olduqca məhsuldar olmuşdur. 1932-1937-ci illərdə o, Ukrayna Fizika-Texnika, Xarkov Fizika-Maşınqayırma institutlarında, Ukrayna Dövlət Universitetində mühazirələr oxumuş, bir neçə dəfə Kopenhagenə gedərək Nils Borun seminarlarında iştirak etmiş, nəzəri fizika üzrə Xarkovda konfrans (1934-cü il) təşkil etmişdir. İstedadlı gənc fiziklərin aşkar edilib təhsil almaları üçün L.Landau o vaxtlar "nəzəri minimum” adlandırılan xüsusi proqram işləyib hazırlamışdır. Əldə etdiyi elmi nəticələrə görə Ümumittifaq Attestasiya Komissiyası Lev Landauya dissertasiya müdafiə etmədən fizika-riyaziyyat elmləri doktoru elmi dərəcəsi vermişdir. 1935-ci ildə isə Lev Landau Xarkov Dövlət Universitetinin ümumi fizika kafedrasına rəhbərliyə başlamış və həmin il ona professor elmi rütbəsi verilmişdir.
Lev Landaunun yaratdığı fundamental nəzəriyyələrdən biri də maddənin faza dəyişkənliyidir. Ona kimi bu problem üzrə qeyri-müəyyənliklər və anlaşılmazlıqlar hökm sürürdü. 1936-1937-ci illərdə Lev Landau "Fazaların ikinci növ dəyişmələri” nəzəriyyəsini və "Yüksəkkeçiricilərin aralıq vəziyyəti” nəzəriyyəsini yaradır, bu problemlərə həsr olunmuş elmi məqalələrlə çıxışlar edir. Həmin dövrdə L.Landau artıq dünyada məşhur nəzəriyyəçi fizik kimi tanınırdı və 1937-ci ilin fevralında o, Moskva Fiziki Problemlər İnstitutuna dəvət olunur və həmin institutda nəzəriyyə şöbəsinə rəhbərlik edir.
Təəssüflər olsun ki, Stalin repressiyaları dünyanın bu məşhur alimindən də yan keçməmişdir. Lev Davidoviç Landau casusluq, ziyankarlıq və antistalin vərəqələrinin tərtib edilməsi ittihamları ilə 1938-ci ilin 27 aprelində həbs edilərək SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin tədricxanasına yerləşdirilir. Landaunun həbsini eşidən Nils Bor dəhşətə gəlir və o, Landaunun fizika üçün, dünya elmi üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğu barədə İosif Stalinə məktub göndərərək onun azad edilməsini xahiş edir. Eyni məzmunlu məktubla akademik Pyotr Leonidoviç Kapitsa da (Moskva Fiziki Problemlər İnstitutunun yaradıcısı və direktoru) Stalinə müraciət edir və Lavrenti Beriya ilə görüşərək Landaunun azadlığa buraxılmasına çalışır. Bu iki böyük elm adamının müdaxiləsi və onların səyləri nəticəsində Lev Landau 1939-cu ilin 29 aprelində azadlığa buraxılır. Lakin günahsız həbs olunmuş dünya şöhrətli alimə ancaq 1990-cı ildə — Sovet imperiyasının süqutu ərəfəsində bəraət verildi.
Moskva Fiziki Problemlər İnstitutunda çox yaxşı ab-hava hökm sürürdü. Bu səbəbdən də həmin institutda Lev Landau çox məhsuldar fəaliyyət göstərmişdir. O vaxtlar orada maye helium üzrə tədqiqatlar aparılırdı. Ancaq Landauya qədər bu tədqiqatlar elə bir ciddi nəticələrə gətirib çıxarmamışdır. Maye heliumun yüksək axıcılığı — mütləq sıfır dərəcədə heliumun bərkiməməsi alimləri çaş-baş salmış, onun yüksək axıcılığı haqqında hər hansı bir nəzəriyyənin yaradılması istiqamətində aparılan tədqiqatlar nəticəsiz qalmışdır. Lev Davidoviç Landau bu problemin həllinə başlamış və 1940-1941-ci illərdə "Maye heliumun yüksəkaxıcılığı” nəzəriyyəsini yaratmışdır.
